Συστήνοντας τη Στελίδα

Η Στελίδα, 3 χλμ νοτιοδυτικά της Χώρας, συνιστά ένα σπάνιο γεωλογικό φαινόμενο στο Αιγαίο, ένας λόφος ύψους 152 μέτρων αποτελούμενος από πυριτόλιθο. Η πέτρα αυτή, όταν σπάσει σε μικρότερα κομμάτια σχηματίζει αιχμηρές και ανθεκτικές πλευρές, γεγονός που την καθιστούσε ιδανική για κατασκευή εργαλείων πριν την εισαγωγή της μεταλλουργίας πριν από 7.000 χρόνια.

Η θέση αναφέρεται για πρώτη φορά το 1981 από Γάλλους αρχαιολόγους, οι οποίοι εντόπισαν σαφείς ενδείξεις ότι η Στελίδα αποτελούσε ένα προϊστορικό λατομείο πυριτόλιθου και εργαστήριο κατασκευής λίθινων εργαλείων.

Αλλά πόσο παλιά είναι η θέση; Τα εργαλεία δεν μοιάζουν με αυτά των γνωστών κυκλαδικών οικισμών της Νεολιθικής Περιόδου και της Εποχής του Χαλκού (πριν από 7.000 – 3.200 χρόνια).

Το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού αναγνώρισε την σημαντικότητα της Στελίδας, κηρύσσοντας την προστατευμένη περιοχή το 2000. Σύμφωνα με τις Ό.Φιλιανιώτου και Ε.Λεγάκη, του Αρχαιολογικού Μουσείου Νάξου, που πραγματοποίησαν στην συνέχεια ανασκαφές, ο λόφος χρονολογείται στη Μέση Παλαιολιθική Περίοδο· τουλάχιστον 40.000 χρόνια πριν από σήμερα!

Γιατί είμαστε εδώ;

Ενώ οι κυνηγοί της Εποχής του Λίθου (Παλαιολιθική Περίοδος) κατοικούσαν στην ηπειρωτική Ευρώπη για πάνω από ένα εκατομμύριο χρόνια, τα νησιά της Μεσογείου θεωρείτο ότι κατοικήθηκαν από τους αγρότες μόλις πριν από 9.000 χρόνια (Νεολιθική Περίοδος).

Όταν ανακαλύφθηκε η Στελίδα το 1981, οι παλαιότερες θέσεις των Κυκλάδων, όπως η Γρόττα και το Σπήλαιο του Ζα στη Νάξο, ήταν μόλις 7.000 ετών. Συναρπαστικές νέες έρευνες στα ελληνικά νησιά ξαναγράφουν αυτή την ιστορία, υποστηρίζοντας την ύπαρξη πρωιμότερης ανθρώπινης δραστηριότητας στην Κρήτη και στη Μήλο. Εάν αυτές οι προτάσεις επαληθευθούν, θα μπορούσαν να αλλάξουν την παγκόσμια ιστορία, καθώς οι επιστήμονες υποστηρίζουν για πολύ καιρό ότι μόνο οι σύγχρονοι άνθρωποι (Homo sapiens) ήταν σε θέση να κατασκευάσουν πλωτά μέσα και να αποικίσουν τα νησιά.

Ως εκ τούτου, το Αιγαίο μπορεί να ήταν μία σημαντική μεταναστευτική διαδρομή από την Αφρική προς την Ευρώπη. Μέχρι πρότινος, η θάλασσα θεωρούνταν ένα φράγμα, με τη Θράκη να αποτελεί το μόνο σημείο διόδου.

Επομένως είναι τα λίθινα εργαλεία της Στελίδας απόδειξη πρώιμης ανθρώπινης παρουσίας στο Αιγαίο;

Ο μόνος τρόπος να απαντήσουμε σ’ αυτά τα ερωτήματα είναι μέσω της ανασκαφής, προκειμένου να διευκρινιστεί ποιοί άνθρωποι επισκέπτονταν τη θέση και πόσο καιρό πριν.

Η Στελίδα είναι το πρώτο μέρος σε νησί της Μεσογείου, όπου αρχαιολόγοι ξεκινούν μία τέτοια εργασία.

πώς γνωρίζουμε ό,τι γνωρίζουμε;

Πώς λοιπόν ξέρουμε πού να σκάψουμε στη Στελίδα και τί περιλαμβάνει η ανασκαφή;

Έρευνα επιφανείας Στελίδας

Πρώτα χαρτογραφούμε την κατανομή των λίθινων εργαλείων ανά την επιφάνεια του λόφου. Όπου εντοπίζουμε ‘καυτά σημεία’, και οι γεωλόγοι μας λένε ότι διατηρούνται βαθιές επιχώσεις, αποφασίζουμε να ανασκάψουμε.

2. Ανασκάπτοντας τη Στελίδα

Τώρα ξεκινάει η σκληρή δουλειά! Πριν σκάψουμε, απομακρύνουμε όλα τα φυτά και τις πέτρες από την επιφάνεια.

Με αξίνες, φτυάρια, μυστριά και κουβάδες, αφαιρούμε προσεκτικά το χώμα, χρησιμοποιώντας παράλληλα ένα κόσκινο για να συλλέξουμε τα ευρήματα.

Σε κάθε στάδιο καταγράφουμε τις εργασίες, χρησιμοποιώντας σημειώσεις, φωτογραφίες, σχέδια και τοπογραφικό εξοπλισμό για την χαρτογράφηση της ακριβούς τοποθεσίας των ευρημάτων.

3. Στελίδα, Χώμα και Επιστήμη

Περνάμε από νεροκόσκινο 20 λίτρα χώματος από κάθε στρώμα προκειμένου να εντοπίσουμε φυτά, οστά ζώων και όστρακα: τα κατάλοιπα της ανθρώπινης διατροφής και μία αντανάκλαση του τοπίου της Νάξου εκείνης της εποχής.

Δυστυχώς, το έδαφος της Στελίδας είναι τραχύ (“το χειρότερο κομμάτι γης για προίκα”), με μερικά μόνο φυτά και οστά να έχουν διατηρηθεί λόγω της καύσης τους σε εστίες. Χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της Οπτικά Προτρεπόμενης Φωταύγειας, επιστήμονες από το Μπορντό μπορούν να προσδιορίσουν πότε θάφτηκαν τα ευρήματα και την ηλικία κάθε στρώματος.

Με την μικροσκοπική ανάλυση της μικρομορφολογίας του εδάφους παρέχονται επιπλέον πληροφορίες για τις κλιματικές αλλαγές στο παρελθόν και την ανθρώπινη δραστηριότητα που δεν είναι ορατά με γυμνό μάτι.

Τί έχουμε βρει;

Προϊστορικές κυνηγετικές αιχμές δοράτων (α – δ). (1) Κατώτερη Παλαιολιθική Περίοδος, ξύλο (2) Μέση Παλαιολιθική Περίοδος, πυριτόλιθος (3) Ανώτερη Παλαιολιθική Περίοδος, οστό (4) Μεσολιθική Περίοδος, οστό (5) Μεσολιθική Περίοδος,… — Προϊστορικές κυνηγετικές αιχμές δοράτων (α – δ). (1) Κατώτερη Παλαιολιθική Περίοδος, ξύλο (2) Μέση Παλαιολιθική Περίοδος, πυριτόλιθος (3) Ανώτερη Παλαιολιθική Περίοδος, οστό (4) Μεσολιθική Περίοδος, οστό (5) Μεσολιθική Περίοδος, οστό και πυριτόλιθος.

Copy of Lower Palaeolithic Emery handaxe

Copy of Lower Palaeolithic Chert Cleaver

Copy of Middle Palaeolithic cores and flake tools

Λίθινα εργαλεία. (1, 2) Κατώτερη Παλαιολιθική Περίοδος: χειροπέλεκυς από σμύριδα, μπαλτάς από πυριτόλιθο (3) Μέση Παλαιολιθική Περίοδος: Πυρήνες και φολίδες εργαλείων.

H Στελίδα προηγείται της εφεύρεσης της αγγειοπλαστικής και της μεταλλοτεχνίας, και έτσι τα περισσότερα από τα ευρήματα είναι λίθινα εργαλεία, περίπου 270.000 σε αριθμό μέχρι τώρα!

Ενώ τα περισσότερα από τα εργαλεία είναι κατασκευασμένα από τοπικό πυριτόλιθο, έχουν βρεθεί και κάποια από σμύριδα της βορειοδυτικής Νάξου, που αντιπροσωπεύουν την πρωιμότερη χρήση αυτού του διάσημου Ναξιακού πόρου. Τα εργαλεία της Στελίδας χρησίμευαν στο κυνήγι, την κατασκευή ρουχισμού, την προετοιμασία φαγητού και την κατεργασία ξύλου· ορισμένα διαγνωστικά παραδείγματα υποδεικνύουν ποιός τα κατασκεύασε και πότε. Υπάρχουν περιορισμένες ενδείξεις κατοίκησης, μερικά εστίες στα σημεία όπου οι πρώτοι άνθρωποι κατασκήνωσαν κατά τη διάρκεια των επισκέψεών τους.

Homo heidelbergensis, Νεάντερταλ, Homo sapiens. — *Homo heidelbergensis*, Νεάντερταλ, *Homo sapiens*.

Ποιος και πΟτε;

Η Στελίδα χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά πριν από τουλάχιστον 250.000 χρόνια (Κατώτερη Παλαιολιθική), όπως δείχνουν χειροπελέκεις που πιθανόν κατασκευάστηκαν από τον Homo heidelbergensis (Χαϊδελβέργειος Άνθρωπος).

Έχουν βρεθεί πολλά όπλα και εργαλεία τύπου «Levallois» που κατασκευάστηκαν από τους Νεάντερταλ, πιθανόν 40.000 – 130.000 ετών (Μέση Παλαιολιθική). Η περισσότερη δραστηριότητα στο λόφο σχετίζεται με πρώιμους σύγχρονους ανθρώπους (Homo sapiens), που πιθανόν χρονολογούνται πριν από 12.000 – 40.000 χρόνια (Ανώτερη Παλαιολιθική). Οι τελευταίοι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες των Κυκλάδων κατασκεύαζαν μικροσκοπικά εργαλεία για καμάκια και βέλη πριν από 7.000 – 9.000 χρόνια (Μεσολιθική Εποχή).

(1) δραστηριότητα Κατώτερης Παλαιολιθικής περιόδου; (2) δραστηριότητα Μέσης Παλαιολιθικής περιόδου (Νεάντερταλ)

Η σημασΙα της ΣτελΙδας

Η Στελίδα είναι η παλαιότερη αρχαιολογική θέση στις Κυκλάδες, με επιστημονικές χρονολογίες παλαιότερα των 100.000 ετών.
Στη Στελίδα εντοπίζεται η πρώτη χρήση της Ναξιακής σμύριδας και η πρώτη παρουσία Νεάντερταλ στις Κυκλάδες!
Η δραστηριότητα του πρώιμου Homo sapiens στη Στελίδα υποδηλώνει ότι ορισμένοι σύγχρονοι άνθρωποι εισήλθαν στην Ευρώπη μέσω του Αιγαίου Πελάγους.
Η Στελίδα μας επιτρέπει να μελετήσουμε τη συμπεριφορά διαφορετικών ανθρώπινων ειδών στον ίδιο χώρο.

Ήλιος, άμμος και θάλασσα

Η Νάξος σήμερα φημίζεται για τις χρυσαφένιες παραλίες και τα γαλανά νερά της, με ένα θερμό καλοκαίρι και έναν ήπιο υγρό χειμώνα. Όμως δεν ήταν πάντα έτσι...

Η παλαιολιθική δραστηριότητα στη Στελίδα σημειώνεται κατά την τελευταία Εποχή των Παγετώνων (Πλειστόκαινο) οπότε ο καιρός, το τοπίο και η στάθμη της θάλασσας ήταν πολύ διαφορετικά. Είναι δύσκολο να μάθουμε πως έμοιαζε η Παλαιολιθική Νάξος γιατί τα φυτικά και ζωικά υπολείμματα, που θα μπορούσαν να μας δώσουν στοιχεία για το κλίμα και το περιβάλλον, διατηρούνται σπάνια.

Ευρώπη της Εποχής των Παγετώνων (πριν από 70,000-20,000 χρόνια).

Η χερσαία γέφυρα προς τη Στελίδα (πριν από 300.000 – 250.000 χρόνια) / σύντομο θαλάσσιο πέρασμα προς τη Στελίδα (πριν από 30.000 – 18.000 χρόνια).

Στη Στελiδα mεσω θαλασσησ;

Οι υδρο-βιολόγοι έχουν ανασυστήσει τη στάθμη της θάλασσας του Αιγαίου κατά τη διάρκεια του Πλειστόκαινου.

Κατά την εποχή των παγετώνων η θάλασσα βρισκόταν πολύ χαμηλότερα, με τη Νάξο να αποτελεί μέρος ενός πολύ μεγαλύτερου κυκλαδικού νησιού. Κατά τη διάρκεια κάποιων ψυχρών περιόδων, σχηματιζόταν μια γέφυρα που συνέδεε τα νησιά με την ηπειρωτική Ελλάδα και την Τουρκία· πιστεύουμε ότι στη διάρκεια αυτών των περιόδων οι Νεάντερταλ και οι πρώτοι άνθρωποι επισκέφτηκαν τη Στελίδα. Από το τέλος της Εποχής των Παγετώνων, οι σύγχρονοι άνθρωποι (Homo sapiens) κωπηλατούσαν με μικρές βάρκες προς τις Κυκλάδες.

Αρκτικό δάσος, Αλάσκα – παρόμοιο με τη Νάξο κατά την εποχή των παγετώνων.

Απο τους ελΕφαντες στις ελιες

Ενώ στη Στελίδα διασώζονται ελάχιστα στοιχεία για τα ζώα, τα πουλιά και τα φυτά της Παλαιολιθικής Νάξου, μπορούμε να «δανειστούμε» πληροφορίες για το περιβάλλον από άλλες περιοχές της Ελλάδας.

Κατά την ύστερη Εποχή των Παγετώνων, όταν η Νάξος ήταν μέρος ενός μεγαλύτερου νησιού, γνωρίζουμε την ύπαρξη νάνων ελεφάντων (δείτε δεξιά) κοντά στη Μουτσούνα. Ενδέχεται να υπήρχαν και ελάφια, όπως συνέβαινε στη Ρόδο και την Κρήτη. Στη Θήρα, φυτά 37.000 ετών που σώζονται λόγω της ηφαιστειακής τέφρας, υποδεικνύουν ένα περιβάλλον όμοιο με το σημερινό, με άγριες ελιές, φιστίκια, φοίνικες και αλμυρίκια. Αντιθέτως, όταν οι Νεάντερταλ και οι προγενέστεροι άνθρωποι επισκέπτονταν τη Στελίδα, θα πρέπει να ήταν ένα κρύο, δασωμένο μέρος όπως η σημερινή Αλάσκα.

Chamaerops_humilis (Mediterranean Dwarf Palm).jpg

Screen Shot 2018-04-05 at 4.08.12 PM.png

Η Στελίδα Σήμερα και Αύριο

Το προσφατο παρελθον της Στελιδας

Η Στελίδα δεν είναι απλώς μία προϊστορική θέση· σήμερα αποτελεί μια ελκυστική τοποθεσία με πολυτελείς κατοικίες και ξενοδοχεία, καθώς κάποια από τα πιο ακριβά ακίνητα στη Νάξο βρίσκονται εκεί.

Μέχρι πρόσφατα η Στελίδα ήταν μια αφιλόξενη, άγονη περιοχή που ανήκε στους κατοίκους του Αγίου Αρσενίου. Δεν υπήρχε οικισμός ή εκκλησία και η περιοχή χρησιμοποιούνταν μόνο για τη βοσκή προβάτων και τη συλλογή μονωτικών υλικών για τις στέγες.Τοπική πέτρα από τον λόφο εξορύχτηκε για τελευταία φορά τη δεκαετία του 1980 για την κατασκευή του διαδρόμου του αεροδρομίου (δείτε δεξιά).

Το παρον της ΣτελΙδας

Στη Στελίδα συναντάται πλέον μια πολυσχιδής κοινότητα· ένα μείγμα Ναξιωτών, Ελλήνων και ξένων εποχιακών κατοίκων. Ο λόφος είναι σχεδόν έρημος το χειμώνα.

Ρόλο κλειδί στην ιστορία της περιοχής παίζει η τοπική οικογένεια Κάβουρα, της οποίας οι πρώτες ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις σήμαναν την τουριστική έκρηξη στη Στελίδα, κατά τη δεκαετία του 1980. Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 κάποιοι ξένοι αγόρασαν γη στην περιοχή για να «ξεφύγουν από την καθημερινότητα», συμπεριλαμβανομένου του πολιτικού επιστήμονα Άλφρεντ ντε Γκράτσια και των γεωλόγων Χέχτ και Ρόσλερ.

Παλαιολιθικά λατομεία – λίγα γνωστά, ακόμα λιγότερα ανασκαμένα.

Το μελλον της Στελιδας

Μία προσεκτική ισορροπία είναι αναγκαία μεταξύ (α) των μόνιμων κατοίκων της Στελίδας (β) του ακμάζοντος τουρισμού και ανάπτυξης και (γ) της αρχαιολογικής κληρονομιάς της.

Η Στελίδα είναι μια πολύ σημαντική και σπάνια θέση λόγω του ότι ελάχιστα Παλαιολιθικά λατομεία είναι γνωστά παγκοσμίως. Οι Ναξιώτες πρέπει να είναι υπερήφανοι για τη Στελίδα: την παλαιότερη αρχαιολογική θέση των Κυκλάδων, με τους πρώτους Νεάντερταλ που εμφανίστηκαν στο νησί, που μας επιτρέπει να μελετήσουμε πώς συμπεριφέρονταν οι άνθρωποι πριν από 250.000 χρόνια!

Η Στελίδα πρέπει να προστατευτεί, ώστε να μας δοθεί η δυνατότητα να μοιραστούμε και άλλες ανακαλύψεις με εσάς και τα παιδιά σας.

Μοιραστείτε τις Σκέψεις σας

Ονοματεπώνυμο

Διεύθυνση Ηλεκτρονικού Ταχυδρομείου

Θα θέλατε να σας προσθέσουμε στη λίστα της ηλεκτρονικής αλληλογραφίας μας;

Ναί

Οχι

Μήνυμα

Ήταν η ιστοσελίδα μας κατατοπιστική;

Διαφωνώ έντονα

Διαφωνώ

Ουδέτερο

Συμφωνώ

Συμφωνώ απολύτως

Πώς θα μπορούσε να βελτιωθεί η ιστοσελίδα μας;